Άη Κομμένο

Στο θείο Αλέκο  Που τα ’ζησε και τα κουβάλησε
  Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ.   Οδυσσέας Ελύτης   
    Η αδερφή μας η Αλεξάνδρα ήταν ένα λευκό και μοβ λουλούδι. Που δεν το χορταίναμε να τ’ αγγίζουμε τα μικρότερα εμείς και να χωνόμαστε στην αγκαλιά του τα βράδια, όταν έστρωνε εκείνη την ψάθα και γέρναμε ν’ ακουμπήσουμε, κουρασμένοι απ’ το παιχνίδι της μέρας και τις έγνοιες των χωραφιών μας και του σπιτιού. Μα ήταν η Αλεξάνδρα μας κι ένα πουλί της αυγής και των άστρων, που πριν φέξει ακόμα ο ήλιος έβγαινε στην αυλή μας, και δάκρυζε η μέρα σαν την έβλεπε ωραία και γλύκαινε απ’ την τόση ομορφιά της.

Στη γλυκιά και θεία Βασίλω που τ’ αφηγήθηκε   
Ήμουν δεκαοχτώ χρονών κοπέλα τον Αύγουστο του ’43, όταν έκαψαν οι Γερμανοί το χωριό. Ένα καλυβάκι όλο κι όλο το σπίτι μας. Κι αυτό το βρήκαμε στάχτη όταν πέρασε η μπόρα και γυρίσαμε, λίγες μέρες μετά, να ιδούμε τι χάθηκε και τι απέμεινε. Καλύτερα να μη βλέπαμε. Αλλά ήταν κι άλλοι χειρότερα, γιατί αυτοί δε χάσανε σπίτια μονάχα καλά και γεννήματα και κόπους.

(Αφήγηση Δήμητρας Αποστόλου)
Παίρνω το δρόμο για τα χωράφια μας. Χαμός πίσω μου.  Φωτιές και  καπνοί, κλάματα, θρήνοι, εκρήξεις, φωνές, σφαίρες, αμέτρητες σφαίρες  παντού, πανδαιμόνιο. Φτάνω εκεί στη στροφή, βλέπω σκοτωμένη και  ξαπλωμένη στο δρόμο τη θεία Γούλαινα. Την άγγιξα και τη γύρισα.
Δεν  άντεξα και συνέχισα μέσα στο χαμό και στη νίλα.

Στηριγμένο στην αφήγηση του Θόδωρου Σκάρα
Ίσως όλα τώρα να τα ’χεις ξεχάσει. Αν ζεις. Μα μπορεί κι όλα να τα φέρνεις μπροστά σου ξανά και να τα ψάχνεις μες στην ομίχλη των βαθιών γερατειών σου. Αμέτρητα μίλια οι δρόμοι σου. Τα χρόνια σου χίλιες ζωές. Ένα τίποτα τότε μπροστά σου εμείς. Κι εσύ ένας θρύλος. Αιώνες από τους άλλους μπροστά. Όμορφη. Όμορφη κι ανεξάρτητη. Πυρκαγιές άναβαν τα όνειρα μέσα σου. Και χάραζαν δρόμους. Η μια σου επανάσταση γεννούσε μιαν άλλη. Γι’ άλλους κόσμους πλασμένη.

Στον Γερμανό συγγραφέα Χ.Φ. Μάγερ
απ’ το βιβλίο του οποίου «Η φρίκη του Κομμένου» και τα περισσότερα στοιχεία για τη μικρή και πικρή αυτή μου ιστορία
  Ο συνταγματάρχης Γιόζεφ Ζάλμινγκερ πρώτη φορά φοβήθηκε τόσο πολύ στη ζωή του και πίστεψε πως ήρθε το τέλος του όταν αντίκρισε στην πλατεία του Κομμένου πολυβόλα στημένα κι είδε τους αντάρτες να στρέφουν το βλέμμα τους καταπάνω του.

Αφήγηση Νίκου Κριτσιμά

 Αντί αφιερώματος στην 28η Οκτωβρίου 1940
 Ήμουν οκτώ χρονών τότε. Το σπίτι μας στην άκρη του χωριού. Ο πατέρας, η μάνα, εγώ και τα δύο μου αδέρφια. Μαζί με τους μπαρμπάδες, θείες, ξαδέρφια ήμασταν όλοι κι όλοι τριάντα δύο. Μια γειτονιά. Σκοτώθηκαν είκοσι τρεις και μείναμε οι άλλοι εννιά. Κι απ’ τους εννιά τα εφτά ήμασταν όλα παιδιά, δηλαδή αγόρια.
Λίγες μέρες πριν τη σφαγή, πέρασε ο Γερμανός αξιωματικός έξω απ’ το σπίτι μας, ερχόμενος απ’ την Κόπραινα. Είπαν άλλοι πως έχασε το δρόμο του και βρέθηκε στο χωριό μας. Άλλοι πως ήταν καρφωτή κι ήρθε να δει. Ο δρόμος του περνούσε απ’ τα σπίτια μας. Σε δέκα λεπτά, ένα τέταρτο το πολύ, τον είδαμε να γυρίζει. Τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα κι όσο να ’ναι, είδαμε αυτοκίνητο, βγήκαμε να δούμε τι ήθελε.

Στη Δήμητρα που την άντεξε
Τι να πω; Έζησα, πώς έζησα. Ήταν να ζήσω, το ’γραψε η τύχη μου, άλλη εξήγηση πού να βρω να την πω. Μια οικογένεια κόσμος χάθηκε μ’ ένα πέρασμα: μάνα, πατέρας, γιαγιά, δύο αδερφάκια, εγώ γλίτωσα. Κι ας γυρόφερνα σα χαμένη μέσα στο χαλασμό και στις σφαίρες. Κι ας έστησαν το πολυβόλο και μου ρίχνανε οι Γερμανοί πάνω στον όχτο. Τίποτα! Μήπως όμως και καταλάβαινα τι γίνεται; Πέρασε πολύς καιρός για να χωρέσει εδώ στο μυαλό μου τι ήταν αυτό που περάσαμε.